Weerstandsvermogen en risicobeheersing

De gemeente loopt risico op lagere inkomsten algemene uitkering gemeentefonds door exogene ontwikkelingen zoals:

• Nadelige herverdeeleffecten bij wijzigingen in het verdeelmodel gemeentefonds.
• Lagere compensatie voor loon, prijs en hoeveelheidsontwikkeling. De compensatie voor inflatie blijkt vaak achteraf te laag te zijn.
• Een lagere uitkering van de onderbesteding van het btw compensatiefonds. In de begroting is rekening gehouden met eenzelfde uitkering als over 2023.
• Ontwikkelingen in de uitkeringsbasis, waardoor er voor Voorschoten een lagere algemene uitkering komt.
• Kortingen op specifieke uitkeringen (SPUKS). Het Rijk wil het aantal SPUKS terugbrengen om zo minder lasten en werk voor gemeentes en accountants te hebben. Het terugbrengen gaat in principe samen met een korting, mogelijk oplopend tot 10 procent.

Toelichting

Het totale herverdeeleffect van Voorschoten betreft € 140 per inwoner nadelig. Voor 2023 t/m 2025 geldt een ingroeipad van nadelig € 37,50 per inwoner. Er resteert nog € 102,50 per inwoner: een risico van structureel € 2,6 miljoen (25.627 inwoners x € 102,50). Er is nog geen duidelijkheid over het herverdeeleffect vanaf 2026. De evaluatie van het gewijzigde verdeelmodel wordt in 2025 verwacht.

Het maximale risico op de overige ontwikkelingen wordt geraamd op structureel € 0,5 miljoen.

Beheersmaatregelen

In de begroting is vanaf 2026 een stelpost opgenomen voor inkomstenderving als gevolg van een verder oplopende korting/ het herverdeeleffect. Daarbij is uitgegaan dat voor de periode 2026 t/m 2028 hetzelfde ingroeipad toegepast wordt als voor de periode 2023 t/m 2025. In 2026 € 192.375, in 2027 loopt deze stelpost op naar € 577.125 en in 2028 naar € 961.875.

Rekening houdend met genomen beheersmaatregelen is het maximale risico op een nadeel uit de herverdeling € 1,6 miljoen (€ 2,6 miljoen – € 1,0 miljoen). Het maximale risico op de overige beschreven ontwikkelingen is € 0,5 miljoen, een totaal dus van structureel € 2,1 miljoen. De kans op dit risico wordt hoog ingeschat en daarom geraamd op 70 procent.

De gemeente loopt het risico op hogere uitgaven door het open einde karakter van onder andere de jeugdhulp en de Wmo. Factoren die hierbij een rol spelen zijn de stijging van de omgang van de doelgroep, de stijging van de zorgkosten en de toenemende complexiteit van zorgvragen.

Toelichting

Bij het bepalen van het maximale risico wordt uitgegaan van structureel 20 procent van het totale budget van € 17,9 miljoen. De kans dat dit risico zich voordoet wordt ingeschat op redelijk klein (30%), omdat de begroting in de reguliere P&C-cyclus wordt aangepast op basis van de laatste prognoses.

Beheersmaatregelen

Gedurende de P&C-cyclus wordt gerapporteerd over eventuele ontwikkelingen en worden financiële consequenties verwerkt. Er is zowel voor jeugdhulp als de Wmo een dashboard. Ook worden kostenbesparende maatregelen geïmplementeerd.

De kwaliteit van het beton bij de Tunnel Horst en Voordelaan ter hoogte van de toeritten West en Oost, verkeren in slechte staat. De onzekerheid over de eventuele hoogte van deze kosten voor herstel, brengt een financieel risico met zich mee, welke nog niet begroot is door de gemeente.

Toelichting

ProRail heeft het bureau IV infra opdracht gegeven om onderzoek uit te laten voeren naar de technische en constructieve toestand van de toeritten van de tunnel. Bureau IV infra heeft aangegeven dat extra informatie nodig is en dat het onderzoek naar de staat van de toeritten ingewikkeld en uitgebreid is. Bureau IV infra is momenteel bezig met een alternatief traject die meer duidelijkheid moet geven over de staat van de toeritten. De gesprekken tussen Prorail, provincie en de gemeente lopen momenteel en het is nu nog wachten op de resultaten van het alternatieve traject, waarschijnlijk zijn deze medio Q1 2025 beschikbaar.

Beheersmaatregelen

De ontwikkelingen en onderzoeken vanuit ProRail omtrent de technische staat van de Tunnel Horst en Voordelaan worden nauwlettend door de gemeentelijke projectleider in de gaten gehouden. Indien noodzakelijk dient de begroting, de kostenraming en de kans hierop aangepast te worden.

Als gevolg van storingen, menselijk handelen, verstoppingen, breuk of ander externe onverwachte situaties (stroomstoring/hevige regenval/uitval hoofdgemalen van hoogheemraden) kan sprake zijn van een niet goed functionerend rioolstelsel waardoor vuil water in het openbaar gebied loopt.

Toelichting

Door klimaatveranderingen neemt de kans op extreme regenval en stroomuitval toe. Het risico daarbij is dat het riool het water niet goed kan verwerken. Het riool in Voorschoten is grotendeels een gemengd stelsel; schoon en vuil water worden door dezelfde rioolbuis getransporteerd. In geval van overstromingen van het riool zal daardoor vervuild water aan de oppervlakte komen. Verwacht wordt dat in dat geval enkele straten onder zouden kunnen lopen. Geschat wordt dat het herstel van de milieuschade de gemeente maximaal incidenteel € 2,5 miljoen zal kosten. De kans dat dit gebeurt, is de afgelopen jaren door de klimaatveranderingen toegenomen en wordt geschat op 30 procent.

Beheersmaatregelen

Tijdig onderhoud aan de riolering. Door daarbij een programma op te zetten dat het gemengde stelsel wordt vervangen door een gescheiden stelsel wordt de kans op vuilwateroverlast aanzienlijk verkleind. Ook wordt gewerkt aan een centrale overstort aan de Korte Vliet. In combinatie met de centrale persleiding vermindert het risico van afvalwater op straat.

Informatieveiligheid is één van de grootste risico’s welke de gemeente loopt.

Toelichting

Voorbeelden van risico’s die de gemeente loopt is het risico op hacken, waardoor derden onbevoegd toegang krijgen tot het netwerk, applicaties of informatie, of het risico op een Ransomware aanval (software dat ontworpen is om de toegang te krijgen tot het netwerk, met het doel om deze te blokkeren, totdat er een geldbedrag is betaald). Maar ook het risico op ongeautoriseerd gebruik maken of bewerken van informatie, zonder dat er sprake is van kwade opzet, moet op grond van wetgeving en integriteit van informatie worden uitgesloten.

Beheersmaatregelen

De gemeente investeert jaarlijks om te borgen dat zij aan de vereiste beveiligingsrichtlijnen voldoet. Zo neemt de gemeente bijvoorbeeld maatregelen om in de basis van de Cyberbeveiligingswet (NIS2-richtlijn) te voorzien, welke naar verwachting in de eerste helft van 2025 ingaat. Daarnaast worden interne en externe audits uitgevoerd waarin verantwoording wordt afgelegd aan toezichthouders. De uitkomsten van de zelfevaluaties en audits geven input voor het jaarlijkse informatie-beveiligingsplan.

Het financiële risico dat de gemeente loopt als een garantienemer niet aan zijn of haar betalingsverplichtingen kan voldoen en de geldverstrekker een beroep doet op de door de gemeente afgegeven garantie.

Toelichting

De maximale omvang van alle nog openstaande bankgaranties aan instellingen en particulieren is ultimo juni 2024 € 67,7 miljoen. Hiervan heeft € 1,5 miljoen betrekking op directe garanties en € 66,2 miljoen op indirecte garanties. De indirecte garanties betreffen leningen van de woningbouwcorporaties waar het waarborgfonds Sociale Woningbouw eerst zal worden aangesproken voordat een beroep gedaan zal worden op de garantstelling door de gemeente. Omdat het risico in eerste aanleg is afgedekt door het waarborgfonds wordt de kans op het optreden van dit risico laag ingeschat. De gemeente is bij directe garantstellingen zelf aanspreekbaar, hier is een iets grotere kans. Gemiddeld wordt het risico op 1 procent ingeschat. Het risicoprofiel van directe en indirecte garanties is incidenteel € 337.500.

Beheersmaatregelen

Het gemeentelijk beleid is erop gericht dat er geen nieuwe garantstellingen zonder waarborg worden afgegeven. Bij de afgifte van garanties door de gemeente wordt er gekeken naar de kredietwaardigheid van de partijen. Daarnaast worden de volgende beheersmaatregelen toegepast:
•   Jaarlijks bij het opstellen van de jaarrekening worden de financiële gegevens van de geld nemende organisaties beoordeeld.
•   De financiële instellingen (geldgevers) jaarlijks wijzen op de plicht om betalingsachterstanden op geborgde geldleningen te melden.

Door economische ontwikkelingen is het risico van een groter beroep op de uitkeringsregelingen dan begroot en waarvoor de gemeente een bijdrage krijgt van het rijk (BUIG, BBZ en BB).  

Toelichting

Vanaf 2019 geldt voor de BUIG een ‘eigen risico’ van 7,5 procent voor gemeenten. Wanneer de uitgaven voor de BUIG tussen de 7,5 procent en 12,5 procent hoger zijn dan het budget dat de gemeente hiervan ontvangt voor het rijk, wordt dit verschil voor 50 procent vergoed. Uitgaven boven de 12,5 procent worden door een vangnetuitkering geheel vergoed. Het maximale tekort komt daarmee op structureel 10 procent van het budget. De kans dat dit risico zich voordoet wordt ingeschat als op 30 procent.

Beheersmaatregelen

Er wordt extra ingezet op uitstroombeleid met het re-integratie- en participatiebeleid en reguliere participatiemiddelen waardoor aan de voorwaarden van de vangnetuitkering wordt voldaan. Er zijn werkprocessen geïmplementeerd voor poortwachtersfunctie, beheer lopende uitkeringen, beëindigingen etc.

Met de vaststelling van het bestemmingsplan voor de Intratuinlocatie was duidelijk dat de ontsluiting van de nieuwe wijk aan de Leidse kant uitgewerkt en afgestemd moet worden met de gemeente Leiden. Inmiddels zijn hierover de gesprekken met Leiden gevoerd en is bekend welke bijdrage de gemeente moet leveren. Met de ontwikkelaar is in een anterieure overeenkomst afgesproken dat zij 50 procent van de bijdrage van Voorschoten voor haar rekening neemt. Het risico bestaat dat de ontwikkelaar zich niet aan deze afspraak houdt.

Toelichting

In de ondertekende anterieure overeenkomst ‘Herontwikkeling Intratuinlocatie Leidseweg 518’, met de projectontwikkelaar, zijn financiële afspraken gemaakt over de verdeling van kosten met betrekking tot de beide verkeersontsluitingen aan Het Fortuyn van Voorschoten. Deze zijn 50 procent voor gemeente Voorschoten en 50 procent voor de ontwikkelaar. Er is vanuit de ontwikkelaar (nog) geen toezegging over de extra financiële bijdrage gekomen. Het risico bestaat dat deze niet of niet geheel over de brug komt. In dat geval draait de gemeente voor die kosten op. Dit risico is maximaal incidenteel € 700.000. De kans wordt geschat op 50 procent.

Beheersmaatregelen

In geval de ontwikkelaar zich niet aan de afspraken van de anterieure overeenkomst houdt, zal de gemeente gedwongen zijn juridische maatregelen te nemen.

Het aantrekken en behouden van voldoende en kwalitatief goed personeel is afhankelijk van de aantrekkingskracht van de gemeente op nieuwe medewerkers en het aanbod op de arbeidsmarkt. Op het moment dat vacatures niet kunnen worden ingevuld kan het noodzakelijk zijn gebruik te maken van duurdere inhuur.

Toelichting

Voor steeds meer functies zijn moeilijk of geen geschikte kandidaten te vinden. De krapte op de arbeidsmarkt neemt toe. De vergrijzing van het personeelsbestand, de tendens dat medewerkers sneller van baan wisselen en nieuwe gemeentelijke opgaven zoals verduurzaming, inburgering, opvang van Oekraïners en statushouders zorgen voor een toegenomen vraag naar personeel.
Om de bedrijfsvoering en/of de voortgang van de collegeprogramma’s niet in gevaar te brengen, is het op bepaalde functies steeds vaker noodzakelijk in te huren. Soms levert dat een probleem op, omdat goede inhuurkrachten ook steeds schaarser worden. Het risico raakt de financiën (hogere kosten) en de bedrijfsvoering (taken komen in het gedrang en kennis kan verdwijnen). De maximale omvang van dit risico is incidenteel € 0,5 miljoen. De kans dat dit risico zich zal voordoen is hoog: 70 procent.

Beheersmaatregelen

De gemeente heeft de ambitie medewerkers te werven en aan zich te binden om minder afhankelijk te zijn van inhuur. Daarvoor hebben we een aantrekkelijk aanbod aan uitdagingen, opgaven en ambities met passende arbeidsvoorwaarden neergezet en wordt stevig ingezet op het werven van eigen personeel. Om de bedrijfsvoering en/of de voortgang van de collegeprogramma’s niet in gevaar te brengen, is inhuur onvermijdelijk. Daarbij is in 2024 extra geld beschikbaar voor een arbeidsmarktoffensief en arbeidsmarktcommunicatie om de positie als werkgever aantrekkelijker te maken. Daarnaast worden in 2024 diverse projecten opgepakt die moeten leiden tot een effectievere gemeentelijke organisatie; een organisatie met een heldere organisatiestructuur die aantrekkelijk is en blijft voor het personeel om bij te werken en die zich op de arbeidsmarkt onderscheidt van andere gemeentelijke organisaties.

Financieel verlies op de grondexploitatieprojecten en bestuurlijke imago schade.

Toelichting

In onderstaand overzicht is het risicoprofiel op eindwaarde opgenomen. Daarbij is uitgegaan van onderstaande risico’s:
1. Hogere plankosten € 95.000, kans 25 procent
2. Hogere kosten, slopen, saneren € 20.000, kans 50 procent
3. Hogere kosten archeologie € 87.000, kans 25 procent
4. Hogere kosten bouw- en woonrijp maken € 39.000, kans 25 procent
5. Conjunctureel-opbrengstdaling € 465.000, kans 25 procent
6. Conjunctureel-vertraging € 498.000, kans 25 procent
7. Niet ontvangen Provinciale subsidie fase € 18.000, kans 10 procent

Het maximale risico is daarmee incidenteel € 1.222.000. De kans dat deze financiële risico’s zich voordoen is gemiddeld 25 procent.

Beheersmaatregelen

•   Projectrapportages  
•   Jaarlijkse bijstelling van de grondexploitatie bij de jaarrekening. Eerstvolgende actualisatie zal zijn bij de Jaarstukken 2024.